VẬN DỤNG LÝ THUYẾT NGHIỆM THÂN VÀ MÔ HÌNH TỎA TIA CỦA NGÔN NGỮ HỌC TRI NHẬN ĐỂ LÝ GIẢI NGHĨA CỦA CÁC TỪ ĐA NGHĨA ĐẦU, TIM TRONG TIẾNG VIỆT

Tóm tắt

Bài báo vận dụng lý thuyết nghiệm thân và mô hình tỏa tia của Ngôn ngữ học tri nhận vào lý giải nghĩa của từ đa nghĩa đầu và tim – những từ đa nghĩa điển hình trong tiếng Việt. Kết quả nghiên cứu cho thấy, các nghĩa của từ đầu và tim đều được hình thành trên cơ sở những nghiệm thân của con người về bộ phận đầu và bộ phận tim trong cơ thể của con người hoặc động vật. Cụ thể, nghĩa của từ đầu được tạo nên trong tư duy của con người nhờ những kinh nghiệm mang tính nghiệm thân về vị trí của đầu và chức năng chỉ huy, điều khiển của nó đối với toàn cơ thể; nghĩa của từ tim được hình thành từ những trải nghiệm về vị trí, chức năng của tim so với cả cơ thể và mối quan hệ giữa hoạt động của tim với cảm xúc của con người. Đồng thời, kết quả nghiên cứu cũng chỉ ra rằng, nghĩa của từ đầu và tim phát triển theo mô hình tỏa tia, các nghĩa của mỗi từ có sự tương sinh với nhau, trong đó, nghĩa phái sinh có mối liên hệ mật thiết với nghĩa gốc. Cơ sở nghiệm thân và mô hình tỏa tia của sự phát triển ngữ nghĩa của từ đầu và từ tim cung cấp cho người sử dụng ngôn ngữ những căn cứ xác tín và cái nhìn trực quan khi lý giải sự phát triển của các từ đa nghĩa đầu và tim trong tiếng Việt, từ đó, hiểu, sử dụng và khai thác giá trị của chúng một cách hiệu quả trong quá trình giao tiếp và nghiên cứu văn chương.